با پایان این دوره از انتخابات شاید کمتر شک و تردیدی برای همه باقی مانده که شبکههای اجتماعی مهمترین رسانه در این رویداد بود. به جز سه مناظره تلویزیونی که در بهترین زمان ممکن تعداد قابل توجهی از بینندگان را به سمت خود جلب کرد در سایر زمان‌ها این شبکههای اجتماعی بودند که نقش اصلی را در انتخابات بازی کردند اما زمینه‌ساز این نقش فعال شبکههای اجتماعی بستر اینترنت بود که در طی چهارسال اخیر سرعت و توسعه قابل توجهی یافته بود. به لطف دسترسی ۴۰ میلیون از شهروندان به تلفن هوشمند و گسترش شبکه از شهرهای بزرگ و کوچک گرفته تا روستاها کمتر خبر یا موضوعی بود که در گستره‌ای وسیع ارتباطی از چشم مخاطبان دور بماند. از سوی دیگر افزایش سرعت اینترنت ( که وزیر ارتباطات در سالهای نخست دولت به خاطر آن از مجلس وقت کارت زرد گرفت ) نیز مزید بر علت شد تا ابزارک‌های ارتباطی متعددی روی آن تعریف شود.
میوه آزادی شبکههای اجتماعی
دولت یازدهم از ابتدای تشکیل به خوبی از نقش و قدرت شبکههای اجتماعی آگاه بود به همین دلیل بخش قابل توجهی از تمرکز خود را روی محافظت از این شبکه‌ها در برابر فیلترینگ و مسدودسازی‌های مرسوم آن زمان گذاشت. تنها در مورد تلگرام ( شبکه اجتماعی که بی شک نقش نخست ارتباطات در انتخابات این دوره را ایفا کرد ) دولت بارها در برابر فیلترینگ آن از سوی برخی از اعضای کمیته تعیین مصادیق مقاومت کرد. تلگرام که به گفته بنیان‌گذار آن حدود ۴۰ میلیون کاربر ایرانی دارد به مهمترین ابزار تبلیغاتی و ارتباطی این روزها تبدیل شده بود و تمامی کاندیداها ( چه کاندیداهای رقیب دولت در انتخابات ریاست جمهوری و چه کاندیداهای شورای شهر ) به شکلی وسیع از آن بهره گرفتند.
در این دوره استفاده از برخی شبکههای اجتماعی فیلتر شده مانند توییتر نیز در میان کاندیداهای ریاست جمهوری بسیار فراگیر شد و کاندیداها و طرفدارانشان به وفور از این شبکه‌ها برای تعامل و بحث و گفت وگو در زمینه مسایل گوناگون استفاده کردند.
کانال‌های تلگرام کاندیدهای ریاست جمهوری در این انتخابات جایگزین سایت رسمی آنها شد به طوری که مهمترین اسناد و اطلاعیه‌های کاندیداها به سرعت از طریق کانال‌های آنهابه اطلاع هوادارانشان می‌رسید در دسترس بودن تلگرام و سادگی استفاده از آن و امکان اشتراک گذاری سریع عکس و فیلم عملا بحث‌های اصلی انتخابات را به سمت و سوی آن کشانده بود.
تلگرام همچنین نقش بستری برای پخش مواد تبلیغی تصویری هم بود. در حالی که در دوره‌های قبلی انتخابات پخش فیلم تبلیغاتی کاندیداها صرفا از طریق صدا وسیما امکان پذیر بود در این دوره تلویزیون فقط یکی از راه‌های پخش این فیلمها بود. نکته آنکه در حالی که تلویزیون در موارد مختلف با حذف برخی صحنه‌ها یا حتی کل فیلم یک کاندیدا را کنار گذاشته بود این فیلمها به سرعت در کانال‌های تلگرام نامزدها در دسترس مخاطبان قرار میگرفت.
تلگرام همچنین به بستری برای دعوتنامه شخصیتها جهت شرکت در انتخابات هم تبدیل شد. همانند انتخابات خبرگان پیام‌های مختلف برخی شخصیتها از این طریق میلیون‌ها بار پخش و دیده شد.
توییتر، رسمی و تعاملی
در مقابل شبکه اجتماعی توییتر جای اظهارنظرهای قطعی و یا واکنشهای رسمی به سخنان و ادعاها بود. این شبکه تعاملی در حالی در ایران فیلتر است که تقریبا بسیاری شخصیت‌های دولتی و حکومتی در آن اکانت دارند. نکته جالب توجه اینکه بسیاری از کسانی که خود تا پیش از این از جریان فیلترینگ سخت‌گیرانه حمایت کرده بودند یا کسانی مثل ریییس جمهور قبلی که اساسا به خاطر توسعه فیلترینگ و سخت‌گیری‌های اینترنتی مورد انتقاد قرار گرفته در این انتخابات با ساختن اکانت توییتر تلاش کردند از این فضا برای خود بهره بگیرند.
تقریبا به جز قالیباف همه نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری این دوره) اکانت توییتر داشتند که در آن به طور مستقیم با هوادارانشان ارتباط برقرار میکردند از سوی دیگر ستادهای نامزدها نیز دارای اکانتهای توییتر مستقل بودند. حضور نامزدهای جریان‌های نزدیک به طیف محافظه کار در توییتر که با حضور خیل طرفداران آنها انجام شد نیز نمایان‌گر توانایی‌های این شبکه برای ایجاد ارتباط و تعامل با مخاطبان بود و با توجه به شعارهای نامزد پیروز ( رییس جمهور روحانی ) به نظر می‌رسد تلاش برای بازگشایی این شبکه در دوره جدید در دستور کار قرار گیرد.
اینستاگرام
اما اینستاگرام نیز ضلع سوم مثل شبکههای اجتماعی درانتخابات امسال بود. امکان پخش زنده در این شبکه اجتماعی عملا آغازی برای رقابت با شبکههای تلویزیونی بود که اساسا ( به جز تعدادی برنامه رسمی ) برنامه‌های تبلیغاتی یا سخنرانی‌های کاندیداها را پخش نمی‌کردند. اینستاگرام رییس جمهور روحانی در این میان بیشترین استفاده را از این امکان برد و تمامی سخنرانی‌های او را به طور زنده از طریق این شبکه پخش کرد. همچنین طرفداران نامزدهای دیگر چون رییسی و قالیباف نیز هم از پخش زنده اینستاگرام (هرچند نه چندان سازمان یافته ) و برخی شبکههای مشابه داخلی مثل لحظه نگار برای پوشش رویدادهای خود استفاده میکردند.
استفاده از سلبریتی‌ها با فالوئرهای میلیونی نیز یکی دیگر از اقدامات برخی نامزدها در اینستاگرام بود. اینستاگرام حتی در هنگام رای‌گیری نیز یکی از مهمترین شبکه‌ها برای نمایش حال وهوای شعبه‌های رای‌گیری و هواداران نامزدها بود که با گذاشتن برگه رای خود به مخاطبانشان میگفتند که به چه کسی رای داده‌اند.
هرچند امکان پخش زنده اینستاگرام بیشتر به کمک طرفداران روحانی آمد اما در مقابل در کمپین تبلیغاتی رییسی و قالیباف نیز از تصاویر پهپادی بهره گرفته شد که ویژگی‌های بصری فوق‌العاده‌ای داشتند. پهپادها در حالی فعلا در حالت پرواز ممنوع در کشور قرار دارند که تدریج شاهد واردات و استفاده از آنها در رویدادهای مختلف هستیم و در جریان انتخابات این دوره پهپادها به خوبی به کار گرفته شدند.
بسترهای دیجیتالی
این دوره انتخابات را می‌توان یکی از موفق‌ترین دوره‌ها از نظر ثبات ارتباطات در نظر گرفت. آنچنانکه وزیر ارتباطات قبلا وعده داد بود اینترنت در جریان فرآیند رای‌گیری به هیچ وجه دچار اختلال نشد و تقریبا بدون هیچ مشکل امنیتی اینترنت در یکی از مهمترین زمان‌ها به خوبی در اختیار مردم قرار داشت.
نتایج انتخابات امسال قدرت فعالانه شبکههای اجتماعی را ثابت کرد. رقبایی که تصور میکردند در محیط آفلاین فرصت بهتری برای فعالیت دارند گستره دیجیتال را واگذار کردند.
در مقابل این بسترهای دیجیتالی هم نامزدهای ریاست جمهوری و هم شورای شهر همچنان به شکلی وسیع ( هرچند کمتر به نسبت انتخابات گذشته ) از مواد تبلیغاتی فیزیکی استفاده کردند. پوسترها و تراکتهای زیادی بر در و دیوار چسبانده شد که هم چهره شهر را زشت کرد و هم به محیط زیست و فضای سبز لطمه وارد کرد در مقابل تبلیغات فضای مجازی حداقل از آلودگی‌های محیط زیستی عاری بود.
رای شماری غیر دیجیتالی
تنها نکته‌ای که شاید درباره انتخابات امسال بتوان موردانتقاد قرار دارد شیوه‌های سنتی و آفلاین در شمارش آرا بود. به خصوص با توجه به حضور گسترده مردم و تنوع نامزدها ( در انتخابات شورای شهر ) این موضوع باعث صف‌های طولانی و حضور چند ساعته مردم در صفوف رای‌گیری شد. شاید اگر مسوولان انتخابات طی سالهای اخیر فرآیندهای رای‌گیری را به سمت شیوه‌های الکترونیکی‌تر می‌بردند میزان مشارکت در انتخابات از این هم بیشتر می‌شد چه بسا بسیاری از افراد که بی حوصله از ایستادن در صفوف رای‌گیری آن را ترک کردند.
